“flor y fuego galopado.”*

24grammata.com/ κριτικές, γνώμες, απόψεις

γράφει η Ντόρα Βλάσση.

Στην Tlaxcala ένα γαλάζιο σύννεφο, δεν κάνει σε καμία περίπτωση τουρισμό! Το πέρασμα του δεν είναι πέρασμα ανεπαίσθητο. Στην Tlaxcala ένα γαλάζιο σύννεφο είναι αφηγητής κι επόπτης και μέγας μάρτυρας των αλαφιασμένων πληθυσμών, που μέσα στο αιωνίως αψύ πνεύμα τους δεν τρέμουν σαν άλλοι ευρωπαίοι αστοί, σαν φαιδρές μερίδες μπουρζουαζίας με μια ιδέα σύγχρονου αέρα, σαν άλλοι θεατρίνοι της εξέγερσης, προφήτες, εσχατολόγοι, τιμητές και τσαρλατάνοι, άνθρωποι που πρωτίστως μισούν κι ύστερα πονούν.*
Στην Tlaxcala ο εργάτης κι ο αγρότης είναι ένας στιβαρός άλλοτε όλο σφρίγος κι άλλοτε γηραιός σημαντικός ρυθμιστής, που ο αυχένας του αρνείται να μένει κυρτός. Στις πλαγιές και στις ζάμπλουτές από ιστορία κοιλάδες, οι αρχαίοι βασιλείς μαζί με τους λαούς τους δεν σίγησαν ούτε στιγμή, παρά ακόμα φυσάνε τις ορμήνιες σαν κρυμμένοι σαμάνοι, στα αντρόγυνα και τα παιδιά, που ανεβαίνουν της ανηφόρες των δεδομένων, όχι αδιαμαρτύρητα. Μια τέτοια εστία αγκρισμένης φωτιάς δικαίου, δεν μπορεί να την θαμπώσει καμία υπόσχεση πλούτου, εκσυγχρονισμού και «προοδευτικού» οράματος… Δεν σηκώνει χαλινάρι απ’ το θρασύ πνεύμα του κατακτητή που δεν έπαψε ποτέ να υφίσταται ως πεμπτουσία των κυβερνήσεων που ήρθαν.
Ποιες είναι εκείνες οι συνθήκες που μπορούν να σταθούν σαν γόνιμη γη και να φιλοξενήσουν την εξέγερση αφήνοντας την να ανθοβολήσει; Που πρέπει να φτάσει η στάθμη της εξαθλίωσης για να σημάνει ο αναβρασμός και το τελικό σινιάλο, ώστε να γίνει το δίκιο πλημμυρίδα και να καλύψει κάθε αναστολή για βουτιά μέσα στην ίδια την φωτιά; Στην Γηραιά Ήπειρο, την κοιτίδα των λαών που τόλμησαν την επέκταση τους διασταυρώνοντας την φυσική λαχτάρα του ανθρώπου για εξουσία και επικράτηση με τον ίδιο τον τρόμο, αλλά και το λίκνο εκείνων των πολιτισμών που κυοφόρησαν το ίδιο το φως και δαψιλώς το μοιράστηκαν με την οικουμένη, δεν υπάρχει πια, καθώς φαίνεται, μια στάλα σθένος για να σταθεί στα δυο της παλιά, σπουδαία πόδια και σεισμογενής να συντρίψει κάθε καταδυνάστευση. Η συνείδηση των λαών της Γηραιάς Ηπείρου θυμίζει σκυλί που μόνο γαυγίζει και τρέμει να δαγκώσει.
Σε κάθε μήκος και πλάτος πρόκειται για έναν λαβύρινθο, του οποίου κομμάτι και δρόμος για να διαβεί η διαπλοκή και το καταντημένο λείψανο της πανανθρώπινης δικαιοσύνης, είναι ο κόσμος που «επαναστατεί», αλλά επιλέγει η σκιά της επανάστασής του να φτάνει ως εκεί που δεν ενοχλεί και δεν τρομάζει. Ο κόσμος με τα μικρά συμφέροντά του, με τις καθημερινές του συναλλαγές, με την πολυσήμαντη βολή του που δεν θέλει επ’ ουδενί να χάσει, με την μύτη του που δεν θέλει να ματώσει, με το νύχι του που δεν θέλει να χαλάσει, με την ομελέτα που θέλει να γευτεί και με τ’ αυγά που αρνείται -και τρέμει -ωστόσο να σπάσει.
Στις επαρχίες του νότιου Μεξικού, σ’ ολόκληρο το ξερό χωράφι τ’ αγαπημένο, στην γη τη μοιρασμένη στους ανώνυμους *, η ιστορία γράφεται κάθε μέρα στα δάση και στις σηκωμένες, αυτοοργανωμένες πλέον πόλεις, μέσα στο παιδομάνι που ξεσαλώνει παίζοντας σε στοχοποιημένες περιοχές, εκεί που οι γκουακαμάγιας συλλαμβάνουν καρέ καρέ καθώς πετούν, τις ώρες των ανθρώπων που έφεραν αντίρρηση στον τρόμο και ίσιωσαν τις ράχες τους. Οι μύτες ανοίγουν, τ’ αυγά σπάνε και η ομελέτα παλεύει να γίνει μέσα στο τηγάνι των αλληλοσυγκρουόμενων παγκόσμιων συμφερόντων, των ιθαγενικών, εργατικών και αγροτικών δίκιων, της εξαθλίωσης των λαών και του καταναλωτικού παραδείσου που έχει ενσκήψει μεν, αλλά δεν μπόρεσε παρά μόνο ένα κομμάτι να θαμπώσει. Εκεί τα παιδιά διδάσκονται την εξέγερση, όχι ως σηκωμό κάποιων μακρινών προγόνων, αλλά ως δικαίωμα τους. Δικαίωμα δικό τους, δικαίωμα του λαού τους. Δικαίωμα πανανθρώπινο.
Η πλειοψηφία των λαών, ομοίως απ’ άκρη σ’ άκρη της γης, έθεσε εαυτόν στην διάθεση του συστήματος-είτε επειδή παραπλανήθηκε, είτε επειδή, όπως στην Ευρώπη, διεφθάρη βαθιά η συλλογική και προσωπική αξιοπρέπεια σε σημείο ολοκληρωτικής εκ των έσω έκπτωσης των αγώνων για παλινόρθωση και απονομή δικαιοσύνης, για χάρη της αποφυγής οποιασδήποτε εξέγερσης επικίνδυνης για την “ασφάλεια” του μοσχαναθρεμμένου με υποσχέσεις ή τρομοκρατημένου από εσχατολογίες λαού. Ο υφέρπων καθωσπρεπισμός και ο βαθύτατος συντηρητισμός – αυτός που φορά την φενάκη της εξελιγμένης κοινωνίας, των «δημοκρατικών θεσμών», των νοικοκυρεμένων και περιχαρακωμένων αξιών κτλ-, ορίζει την βία καταδικαστέα ακόμα κι αν προέρχεται από μία πλειοψηφία ενωμένη κάτω από την φρίκη και τον σηκωμό, που υπαγορεύεται απ’ την επιθυμία να ξεκληρίσει προηγουμένως τον ίδιο τον κάκιστο εαυτό της -εκείνον που δεν συγχύστηκε ούτε μια στάλα τα χρόνια που μόνη του έννοια ήταν να προστατεύσει με τον πλέον ασυνείδητο τρόπο τα κεκτημένα του – και ορθώνοντας έναν νέο κοινωνικό χαρακτήρα, να ματώσει ύστερα από χρόνια και χρόνια, διαλύοντας την όποια αναστολή.

Στην επαρχία Tlaxcala, στην Veracruz,στην Puebla, στην Oaxaca, στην Chiapas εκεί που στις maquiladoras τα ανθρώπινα δικαιώματα ήταν ψηλά γράμματα, το μάτι δεν τους κλείνει η υπόσχεση για «εκσυγχρονισμό», για «πρόοδο», για «πλουτισμό» κτλ. Όχι πια. Ο διάλογος οργιάζει ανάμεσα στους ιθαγενείς και στα αρχαία ερείπια του πάντα διαχρονικού φωτός τους, ανάμεσα στο τρελάλογο της κουλτούρας, των ηθών και των εθίμων που ξεσπαθώνει κόντρα στα ρεύματα χωρίς να πισωπατά και στη βαθύτατη αίσθηση του δικαίου που καταπατάται, στη γη και στο αμύθητο πνεύμα της που φτιάχτηκε για να μην ανήκει σε κανέναν και για ν’ ανήκει σε όλους.
Την πρωτοχρονία του 1994 , η συμφωνία NAFTA (βορειοαμερικάνικη συμφωνία ελεύθερης αγοράς) είναι η σταγόνα που ξεχυλίζει το ποτήρι.Τρείς χιλιάδες ένοπλοι Ζαπατίστας καταλαμβάνουν περιοχές της επαρχίας Τσιάπας κι εκδίδουν την “Πρώτη διακήρυξη της ζούγκλας Λακαντόνα”.Κηρύσσουν τον πόλεμο ενάντιο στο επίσημο μεξικανικό κράτος .Στο κράτος που παρακάμπτει την θέληση του λαού και καταπατά βασικά δικαιώματα καταδικάζοντας τον σε μόνιμη εξαθλίωση.Δεν είναι αστείο , ούτε μπλόφα.Δεν πρόκειται για επαστατικές φανφάρες.Τα γεγονότα που ακολουθούν αποδεικνύουν πως έχουμε να κάνουμε με πραγματική εξέγερση.Καίγονται αστυνομικά τμήματα και στρατόπεδα ,ελευθερώνονται κρατούμενοι φυλακών και την επόμενη κιόλας μέρα οι αντάρτες έχουν απεναντί τους 40.000 άντρες του μεξικανικού στρατού.Καταφεύγουν στην ζούγκλα.Η ανακωχή της 12ης Ιανουαρίου ’94 κρατά μέχρι τον Φεβρουάριο του ’95, ύστερα ο μεξικανικός στρατός επιτίθεται και πάλι.Το 2001 και ενώ λόγω των επιθέσεων του στρατού πολλές κοινότητες ερημώνονται και οι κάτοικοι τους καταφεύγουν στα δάση- χωρίς ωστόσο να κάμπτεται το φρόνημα τους και πάντα συνεχίζοντας την αυτόνομη δράση τους – οι Ζαπατίστας κινούν για τον Μεξικό έχοντας την στήρηξη πλήθους πολιτών.Θέτουν τα αιτηματά τους στο μεξικανικό κογκρέσο.Οι προτάσεις του Βισέντε Φόξ που βρίσκεται στην εξουσία τότε , μοιάζουν να απευθύνονται σε αφελείς κι έτσι απορρίπτονται.Οι δήμοι-κοινότητες που βρίσκονται στον έλεγχο των ανταρτών ,με την βοήθεια διεθνών οργανισμών και χωρίς καμία στήρηξη απ’ το επίσημο κράτος, αυτοοργανώνονται , αυτονομούνται.Ο πληθυσμός των κοινοτήτων αυτών, δουλεύει αδελφωμένος και συνεργάζεται κόντρα σε κάθε κακουχία, στα πλαίσια ενός συστήματος που βασίζεται στην άμεση δημοκρατία, στον αναρχισμό ,στον ελευθεριακό σοσιαλισμό , στην κουλτούρα και στην παράδοση των ιθαγενών.Τίποτα δεν είναι εύκολο , τίποτα δεν μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια τους.Τα τελευταία 10 χρόνια μοιάζουν όλα να λειτουργούν βαδίζοντας σε ένα τεντωμένο σκοινί.Ο στρατός αλλά και παραστρατιωτικές οργανώσεις επεμβαίνουν εκφοβίζοντας , εκβιάζοντας , καταστρέφοντας σοδειές και χωράφια , ενώ συχνά δεν διστάζουν να κόψουν και το νερό.Οι συλλήψεις και οι δολοφονίες ιθαγενών είναι καθημερινό φαινόμενο.
Ο κόσμος μιλά για εκείνους που κατάφεραν να υφαρπάξουν σε μικρό χρονικό διάστημα όσα δεν κατάφεραν οι Ισπανοί κατακτητές σε διάστημα 450 ετών. Ωστόσο δεν φωνάζει απλώς, δεν αγανακτεί απλώς .Είναι μία αδιάλειπτη ενότητα αποφασισμένη να χτυπήσει και να χτυπηθεί.Μια αδιάλειπτη ενότητα που πιστεύει οτι οι αποφάσεις είναι δίκαιο να παίρνονται απο τα κάτω προς τα πάνω κι όχι ανάποδα.Οι εργάτες που δούλεψαν στις ΗΠΑ στα πλαίσια της συμφωνίας που υπέγραψαν ο Truman και ο Manuel Avila το 1942 και που έως το 1964 κρατούσαν το 10% των μισθών τους, υποτίθεται για να τους αποδοθεί αργότερα ως σύνταξη, οι ιθαγενείς, τα δικαιώματα των οποίων καταπατώνται μέσω ενός διαφορετικού τρόπου κάθε φορά από πολυεθνικές, υποτιθέμενα σχέδια υποδομής που οργανώνει η κυβέρνηση τάζοντας χαϊμαλιά και καθρεφτάκια και ξεγελώντας ανθρώπους που στερήθηκαν κάθε δικαίωμα αξιοπρεπούς διαβίωσης, μόρφωσης, περίθαλψης κτλ. βρίσκονται συνενωμένοι κάτω απο έναν κοινό αγώνα.
Σ’ αυτούς τους τόπους, η μνήμη δεν είναι ένα βαλσαμωμένο θηρίο που κοιτάει με άδεια μάτια απ’ τα ράφια .Ο Zapata, o Ricardo και Enrique Flores Magon και ο ανώνυμος λαός που έφυγε μέσα στην ιστορία, άφησαν σημάδια που καίνε ακόμα. Δεν μπορεί λοιπόν να πάψει αυτό το ροδάνι του καταπατημένου δίκιου να κινεί το αδράχτι της εξέγερσης.

Κι εδώ, στις δικές μας κοινωνίες, το φοβερό έθος της ασφάλειας, καθιστά το παράδειγμα αυτό ρομαντική ιστορία αντίστασης για νοσταλγούς, ταγούς ή ιλουστρασιόν επαναστάτες διαφόρων “ριζοσπαστικών” γκρουπούσκουλων, ικανών τελικά μόνο να οργανώνουν πολιτιστικά δρώμενα και φασαριόζικες διαμαρτυρίες μερικών ωρών -συνοδεία οδομαχιών για να εκτονώνεται και το «επαναστατικό» φρόνημα-,μια κι αυτά δεν πλήττουν επί της ουσίας το σύστημα του οποίου μέρος είναι κι εκείνοι, οπότε δεν κοστίζουν σημαντικά σε αληθινό κίνδυνο, αγωνία και αίμα. Η επανάσταση στην Ευρώπη μοιάζει να λογαριάζεται για αναίμακτη γιορτή, για εφηβική αποκοτιά ελεγχόμενης διάρκειας που αφήνει πίσω της σπασμένες βιτρίνες, σπασμένα κεφάλια, πρησμένους ανθρώπους, κατεστραμμένες περιοχές και άθικτη την πηγή του κακού. Λογαριάζεται για έκρηξη έτσι υπολογισμένη, ώστε να προκαλεί το πολύ-πολύ μερικές εκδορές .Ο μαρασμός αυτός είναι πρωτίστως βαθιά προσωπικός και αφορά τον καθένα από εμάς ξεχωριστά.

Κι αν ένας σηκωμός πραγματικός, δεν είναι για τους κατά τ’ άλλα αφυπνισμένους ευρωπαίους τίποτα περισσότερο παρά όνειρο θερινής νυκτός, λέω :

Στο πάντα εξεγερμένο Μεξικό, τα όνειρα αυτά παίρνουν σάρκα και οστά και τα ημερολόγια της αντίστασης γράφονται κάθε θερινή, εαρινή, φθινοπωρινή και χειμερινή νύχτα ή μέρα. Και πέρα και πάνω από κάθε εμπνευσμένο καθοδηγητή ή διοικητή-θα ήταν κατάφορη αδικία να εστιάσουμε σε αυτούς τους δικαιολογημένα ή αδικαιολόγητα αποθεωμένους ανθρώπους που συχνά λειτουργούν ως σύμβολα αντίστασης έως να καταλήξουν στάμπες σε μπλουζάκια, εβδομαδιαία εξώφυλλα συνοδεία συνεντεύξεων τους, showmen ή προϊόντα μιας βιομηχανίας κατασκευής ειδώλων, που δρα υπογείως, εστιάζοντας σ’ ένα μόνο πρόσωπο, το εξέχον και αποφεύγει την προβολή της πηγαίας και ασυγκράτητης δύναμης του κόσμου, το πλήθος των προσώπων αυτών που δεν έχουν οπωσδήποτε ανάγκη έναν νέο ήρωα για να τους καθοδηγήσει, παρά για να τους οργανώσει -, είναι η στόφα του λαού τέτοια που επιλέγει να γδυθεί τις φολίδες της δουλοπρέπειας και να θέσει τον εαυτό του γυμνό πια από αχρείαστα σε τέτοιες ώρες τερτίπια αυτοπροστασίας και εξαγοράς, στην διάθεση της κατάκτησης μίας έστω ουτοπίας -μια και τέτοια φαντάζει να είναι στον κατά τ’ αλλά εξελιγμένο ευρωπαϊκό κόσμο και εν γένει στις κοινωνίες της προόδου-, που δεν είναι άλλη από την εξασφάλιση του δικαιώματος των λαών στην ελευθερία, την ισότητα και την δικαιοσύνη .Απ’ την ποιότητα του και απ’ τα κομμάτια του ίδιου, του θυσιασμένου του ένστικτου αυτοσυντήρησης ορθώνονται τα πρώτα τρόπαια κερδισμένου μέλλοντος.
Υπάρχουν τόποι, στους οποίους η εξέγερση είναι τρόπος ζωής. Πολιτισμός. Και δεν βρίσκονται μόνο στην Λατινική Αμερική, αλλά σ’ όλες τις άκρες του κόσμου, εκεί οπού ο κόμπος έφτασε στο χτένι. Εκτός απ’ την Ευρώπη, την ήπειρο της γεροντικής άνοιας, εδώ που ο μεσαίωνας σε ολική επαναφορά, περνά τη δεύτερη σκοταδιστική εφηβεία του.

*(  Στίχος του ποιήματος “A Emiliano Zapata” απ’ το “Canto General” του Pablo Neruda.Σημαίνει : “‘ανθος και φωτιά μανιάσανε”

Cuando arreciaron los dolores en la tierra,

y los espinares desolados

fueron la herencia de los campesinos,

y como antaño, las rapaces

barbas ceremoniales,y los látigos,

entonces, flor y fuego galopado…

μετάφραση (Δανάης Στρατηγοπούλου):

Σαν πληθύναν οι συφορές πάνω στη γη

κι οι ερημικές ξεραγκαθιές απόμειναν

της αγροτιάς μοναδική κληρονομιά

κι απαράλλαχτα σαν πρώτα οι αρπαχτικές

μεγαλόπρεπες γενειάδες, και τα μαστίγια,

τότε, ανθός και φωτιά μανιάσανε…

* Στο «Ημερολόγιο της αντίστασης» -γραμμένο απ’ τον subcomandante Marco, στο κεφάλαιο «Απρίλιος. Το τέταρτο ίχνος .Tlaxcala.Οι αιώνιοι εξεγερμένοι.» αναφέρεται :
«Απρίλιος. Ακόμη μια φορά ο αετός σαν γαλάζιο σύννεφο ταξιδεύει πάνω απ’ την γη της Tlaxcala.[…]Εκεί το σύννεφο ξαπλώνει πάνω στο βουνό. Και μισοκλείνοντας τα μάτια, ανοίγει την καρδιά του με μία ιστορία όπου η εξέγερση και η αξιοπρέπεια μπερδεύονται με τα ημερολόγια του τότε και του τώρα.»

*( Στίχοι απ’ το “Canto General” του Pablo Neruda (Έχουν αποδοθεί ελεύθερα απ’ τον Λ. Παπαδόπουλο, έχουν μελοποιηθεί απ’ τον Γιάννη Γλέζο κι έχουν τραγουδηθεί απ’ τον Γιάννη Πουλόπουλο. Ο δίσκος κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 1971 μεσούσης της δικτατορίας.)

Pablo Neruda: poems

24grammata.com/ e- book/ English

[download]