H ιστορία του Πεντελικού όρους

24grammata.com

Χορηγός αφιερώματος:
Φιλολογικό Φροντιστήριο

Γιώργος Δαμιανός
Πεντέλης 25A, Βριλήσσια,
τηλ 210 600 87 50 , πληρ. κλικ εδώ

Όρος Πεντελικόν

Αναθηματικός βωμός από το Σπήλαιο
των Νυμφών, του 4ου αιώνα π.Χ.
αφιερωμένο στον Πάνα
[ΕΑΜ 4465 & 4465α]
Το Πεντελικό όρος, υψώνεται σε σχήμα πυραμίδας, στα βορειοανατολικά του λεκανοπεδίου των Αθηνών και κορυφώνεται στα 1.109 μ. Το πρώτο του όνομα ήταν Βριλησσός, κατόπιν δε ονομάσθηκε Πεντέλη από τον αρχαίο δήμο που βρισκόταν περίπου στην θέση όπου σήμερα είναι η Ι.Μ. Κοιμήσεως Θεοτόκου. Αναφέρεται ήδη στον Παυσανία με αυτό το όνομα. Η κορυφή -όπου κατά τον Παυσανία υπήρχε την εποχή το άγαλμα της Αθηνάς- και το ανώτερο τμήμα του βουνού είναι σχεδόν γυμνά από βλάστηση. Χαμηλότερα όμως, και μέχρι τις μεγάλες πυρκαϊές των δεκαετιών 1980 και 1990, καθώς και πριν από την ανοικοδόμηση της περιοχής -άναρχης και μη- καλυπτόταν από πυκνά πευκοδάση. Είχε επίσης πολλές πηγές με άφθονο και καθαρό νερό.

Την φήμη του οφείλει το Πεντελικό όρος, στα λατομεία λευκού και αρίστης ποιότητας μαρμάρου. Το πρώτο λατομείο -ίχνη του οποίου βλέπουμε μέχρι σήμερα στην είσοδο του Σπηλαίου των Αμώμων- δημιουργήθηκε, ακριβώς για την ανέγερση του πρώτου μαρμάρινου Παρθενώνα. Από αυτό, κατέρχεται την πλαγιά του βουνού ένα στενό λιθόστρωτο, κατασκευασμένο επίσης από τεμάχια μαρμάρου, έως τουλάχιστον τους πρόποδες του Πεντελικού: είναι η Οδός Λιθαγωγίας, μέσω της οποίας, με την υποστήριξη της τεχνολογίας της εποχής, τα μαρμάρινα μέλη των ναών, φθάνουν, ήδη σχηματισμένα, στην Ακρόπολη των Αθηνών. Με τον καιρό, στην νότια προς την Αθήνα πλευρά του βουνού, ανοίγονται και άλλα λατομεία, ορατά, όπως και το πρώτο, από απόσταση. Για τις θρησκευτικές ανάγκες των λατόμων ιδρύονται κοντά σ’ αυτά μικρά ιερά.

Μετά το τέλος της αρχαιότητος, χάρη στην εξάπλωση του μοναχισμού, το Πεντελικό όρος γίνεται καταφύγιο ασκητών, που φωλιάζουν στα σπήλαιά του ή εγκαθίστανται σε καλύβες μέσα στα δάση του. Λόγω της μαζικής παρουσίας ασκητών, το βουνό θα αποκληθεί και Όρος των Αμώμων. Τον 12ο μ.Χ. αιώνα, ιδρύεται στην νοτιοανατολική κλιτύ του βουνού, κρυμμένη από την θάλασσα που δεν απέχει πολύ, η Ι.Μ. Παντοκράτορος Ταώ η οποία θα γνωρίσει περιπετειώδη ύπαρξη και η οποία επί Φραγκοκρατίας θα μετατραπεί σε ρωμαιοκαθολικό μοναστήρι. Η ύπαρξή της δεν εμποδίζει την συνύπαρξη ορθοδόξων καθισμάτων και ασκηταριών στο Πεντελικό, στο οποίο κτίζονται τον 14ο και 15ο μ.Χ. αιώνα εξωκκλήσια, αριστοτεχνικά κτίσματα, τα οποία αγιογραφούνται με τοιχογραφίες υψηλής ποιότητος. Παράδειγμα αποτελούν, τόσο η Αγία Τριάδα «του Νερού» (ή «της Πηγής»), όσο και ο Ταξιάρχης (ή Άγιοι Ασώματοι) στο Καμάρι.

Μόλις ξεχάστηκε η βία της οθωμανικής κατάκτησης (1456), η Αττική και μαζί της το Πεντελικό όρος, θα γνωρίσουν τον 16ο μ.Χ. αιώνα σημαντική ακμή. Απόδειξη αποτελεί η εκ μέρους ομάδος Αθηναίων προυχόντων αναβίωση της Μονής Ταώ (Νταού Πεντέλης) και η ανέγερση του εντυπωσιακού Καθολικού της, η δημιουργία ιερών καθισμάτων, όπως του Αγίου Νικολάου Καλησίων (ή Καλλισίων όπως έχει επικρατήσει να λέγεται σήμερα) και η ίδρυση στα 1578, από τον Άγιο Τιμόθεο, αυτοεξόριστο επίσκοπο Ευρίπου, της Μονής Πεντέλης. Η επιθετική και επεκτατική πολιτική της νέας μονής, θα αναστατώσει σε πλείστα μεν σημεία όχι μόνον το Πεντελικό όρος -που τελικώς θα απορροφηθεί ολόκληρο μέσα στις κτήσεις της- αλλά και την Αττική, πλην όμως θα την καταστήσει, με την υποστήριξη του Οθωμανού δυνάστη, πρώτη οικονομική δύναμη και μεγαλύτερη γαιοκτήμονα της Αττικής, με σημαντική παρουσία και μέσα στην Αθήνα. Τα χρόνια εκείνα η Πεντέλη -που αποκαλείται συνηθέστερα Μεντέλη- αποτελεί συχνά καταφύγιο των Αθηναίων σε καιρό πανώλης.

Η μετεπαναστατική περίοδος είναι συνδεδεμένη με την φυσιογνωμία της εκκεντρικής Δούκισσας της Πλακεντίας, που χάρισε στο Πεντελικό όρος πλειάδα αξιόλογων κτιρίων, καθώς και σημαντικά έργα υποδομής. Ταυτόχρονα, επαναλειτουργούν τα αρχαία λατομεία, από τα οποία εξάγεται το μάρμαρο που θα κοσμήσει τα ανάκτορα, τις δύο επαύλεις της δούκισσας τα Ιλίσια και τη Ροδοδάφνη, καθώς και πολλά δημόσια και ιδιωτικά κτίρια των νεοκλασικών Αθηνών. Νέα λατομεία ανοίγονται και επεκτείνονται, καταστρέφοντας εν μέρει τα παλαιά, καθώς οι ανάγκες συνεχώς αυξάνονται, με αποτέλεσμα την εικόνα που παρουσιάζει σήμερα το κυριολεκτικά ανασκαμμένο και τραυματισμένο βουνό. Στον Μεσοπόλεμο ανεγείρονται μεγάλα σανατόρια, που θα μετατραπούν σε ξενοδοχεία στην μεταπολεμική περίοδο, ενώ λειτουργούν και οι πρώτες παιδικές κατασκηνώσεις. Η επίσημη ίδρυση του Αστεροσκοπείου Πεντέλης στα 1959 (με έναρξη λειτουργίας, ήδη από το 1936) στον λόφο Κουφό, προσδίδει στο Πεντελικό μία νέα διάσταση. Αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης, τα πέτρινα κτίρια του Νοσοκομείου Παίδων (πρώην ΠΙΚΠΑ), καθώς και του 414 Στρατιωτικού Γενικού Νοσοκομείου Νοσημάτων Θώρακος.

Παρ’ όλο τον πολιτιστικό του πλούτο, στον οποίο είναι παρούσες με μνημεία αξιοπρόσεκτα όλες οι περίοδοι της ελληνικής ιστορίας, το Πεντελικό όρος, παρουσιάζει εικόνα εγκατάλειψης και αναρχίας. Ταυτόχρονα απειλείται, πολιορκούμενο στενά από την βάναυση οικιστική έκρηξη που αφού κατέκλυσε το λεκανοπέδιο, ανηφορίζει όλο και πιο ψηλά στις πλαγιές του. Συχνοί εμπρησμοί κατέστρεψαν ανεπανόρθωτα τα δάση του. Είναι καιρός, το κράτος, η τοπική αυτοδιοίκηση, οι περίοικοι, αλλά και οι λοιποί Αθηναίοι να λάβουν την απόφαση να προστατεύσουν και να αναδείξουν αυτό το πολύτιμο και πολύπαθο βουνό, που η Αττική έχει την τύχη να συμπεριλαμβάνει στη γεωφυσιολογία της.
http://www.vrilissia.gr