HOMUS SPECIALIORIBUS. Με αφορμή τις διατυπώσεις του Κλωντ Λέβι Στρως

24grammata.com- γνώμη

γράφει ο Απόστολος Θηβαίος

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

HOMUS SPECIALIORIBUS
Με αφορμή τις διατυπώσεις του Κλωντ Λέβι Στρως

Ο Κλωντ Λέβι Στρως, ο σημαντικός  Γάλλος ανθρωπολόγος, στους «Θλιμμένους Τροπικούς», σημειώνει με αφορμή την κατατομή του Γεωργίου Δουμά. «…Η φωνή και το πρόσωπό του θύμιζαν σε δύο διαφορετικά επίπεδα ένα και το αυτό στυλ, ταυτόχρονα αγροίκο και κοφτερό. Το στυλ εκείνων των ανθρώπων του 16ου αιώνα που ήταν ταυτόχρονα ιατροί και φιλόσοφοι και με τους οποίους έμοιαζε τόσο σωματικά όσο και πνευματικά, σαν να ήταν αληθινός απόγονός τους.» Η επισήμανση του Στρως, η σχετική με την προσωπογραφία του Δουμά δεν ανασύρεται παρά μόνο για να παραχωρήσει το αδιαμφισβήτητο ερέθισμα, προκειμένου να εκτιμηθεί η σύγχρονη στόχευση του επιστήμονα ανθρώπου. Με άλλα λόγια, διαπιστώνεται μια σαφής υπόνοια, εκ μέρους του Στρως, σχετικά με το τέλος της πανοπτικής επιστημοσύνης και την αυγή της εποχής των ειδικεύσεων, όπως εκτυλίσσεται με τη θετική ένταση, πιο σαφής και διαυγής από ποτέ. Παρατηρήσεις όπως ετούτη του Γάλλου διανοητή δεν μπορούν παρά να αποτελούν βάσεις για επίκαιρους προβληματισμούς , οδοσήματα για μια άλλη, λησμονημένη προοπτική, καιόμενη ολότελα μες στη δίνη των τελευταίων θετικιστικών αιώνων.
Ο «Αιώνας των Φώτων» στάθηκε μια αποκάλυψη για τον άνθρωπο και τις αναζητήσεις του. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως στάθηκε η αφετηρία για μια ευθεία αναμέτρηση του ανθρώπου με το περιβάλλον, τους οραματισμούς και τους ήδη διακεκριμένους ορίζοντες. Η κοινωνιολογία, οι θετικές επιστήμες, άλλες περισσότερο ανθρωποκεντρικές, όπως η ιατρική και η βιολογία, απελευθερωμένες καθορίζουν από τον 16ο αιώνα και έπειτα με σαφήνεια το αντικείμενό τους, έχοντας προσδιορίσει το πεδίο δράσης τους ή καθορίζοντάς το πια με νέα κριτήρια και ανεμπόδιστες προοπτικές. Η γεωγραφική εξάντληση του κόσμου μας, η φυσική δυνατότητα του ανεπτυγμένου, δυτικού κόσμου να εξαπλωθεί σε νέες ηπείρους, αντλώντας την έμπνευση για νέες οικονομικές και κοινωνικές δομές, αποτέλεσαν κατά κάποιο τρόπο ένα είδος καίριου ερεθίσματος, δρώντας καταλυτικά στην αναπόφευκτη, εξελικτική μοίρα του, δικαιώνοντας σήμερα τις απόψεις εμβληματικών δημιουργών, όπως ο Χένρυ Μίλλερ, ο οποίος μες στους βαθιά ανθρώπινους τροπικούς του στέκει με σεβασμό και λύπη εμπρός στους παρισινούς μάρτυρες της προόδου. Οι αιώνες που θα ακολουθήσουν, παρά τις σκληρές αδυναμίες και την προσήλωση στο ιστορικό λάθος με το δογματισμό μια εμπύρεττης πράξης πίστεως, καθώς επισημαίνει ο Μπόρχες, θα απελευθερώσουν το ανθρώπινο πνεύμα από τους μεταφυσικούς τρόμους και θα εγκαταλείψει οριστικά την Εκκλησία στην άρνηση της έρευνας, προωθώντας πολλές φορές με αμοραλιστικό τρόπο μια νέα επιστημονική ηθική, πιστή στα αξιώματα και τα διαπιστωμένα μοντέλα. Η Εκκλησία θα κληθεί να συμπορευτεί με τη φιλοσοφία, αντλώντας από τη συλλογιστική των εγκοσμίων προκειμένου να στηρίξει ακλόνητο το δόγμα. Η επιστήμη θα προχωρήσει, τα μέσα της θα εξελιχθούν, οι αναζητήσεις της απρόσμενα ειδικευμένες θα σταθούν καθοριστικές τόσο στο παρελθόν, όσο και στο νέο αιώνα που εκτυλίσσεται, καθορίζοντας ουσιαστικά την πορεία της επιστημονικής γνώσης. Μιλούμε λοιπόν για τον άνθρωπο της παρατήρησης και της πρόκλησης, για τον επίγονο του σκεπτόμενου και αμφισβητία ανθρώπου των προηγούμενων αιώνων, τον ίδιο που έχοντας αναθεωρήσει οριστικά τα ηθικά του όρια, στέκει δίχως σκέψη, δοσμένος ολότελα στην πράξη, όπως επιβάλλεται μες στην κορύφωση μιας βιομηχανικής ακολουθίας με ευρύτητα κοινωνική, οικονομική, ανθρωπολογική. Ο Κλωντ Λέβι Στρως, φύσει συγκριτικός και βαθύτατα θεωρητικός εντοπίζει μες στο ίδιο το άτομο τη μεταβολή της επιστημονικής σκόπευσης, όχι ως μια ανθρώπινη επιλογή, αλλά ως δείγμα ενός επικίνδυνου αυτισμού με πολλαπλές συνέπειες για τις δομές και τα όρια.Ο Στρως αναδύει μέσα από τους βυθούς, τυλιγμένο με όλη την άχλυ και την υγρασία της φθοράς, έναν σωτήριο τύπο ανθρώπου, ειδικευμένο στη γνώση, απόλυτα αφοσιωμένο στην πνευματικότητα, ικανό να κρίνει και αρκετά οξυδερκή ώστε να προετοιμαστεί για τούτη την αναγκαιότητα.
Ο τύπος του πανοπτικού επιστήμονα, με κλίση στη σκέψη και την οντολογική παρατήρηση, συνιστά μια δικλείδα ασφαλείας για τις καινούριες, αδοκίμαστες εποχές μας. Η κριτική στάση, εγκαταλειμμένη ως συνέπεια των φωνών εκείνων που της απέδωσαν την οδοφραγματική ιδιότητα, καθίσταται μια γραφική λειτουργία, ανήμπορη, παρά τις ορθές της διαπιστώσεις, να αποκτήσει το αναγκαίο, κοινωνικό έρεισμα. Η ευκολία η οποία απαιτείται από το κοινό εκ μέρους των κριτικών, επιβάλλουν την επικράτηση ρηχών και επιφανειακών θεωρήσεων, οι οποίες όχι μόνο δεν μπορούν να ανακόψουν την επιστημονική δράση, αλλά πολλές φορές  δρουν επιζήμια μεταφέροντας κενά μηνύματα προς ένα εύκολο κοινό. Μιλούμε για εκείνες τις ίδιες δομές που ψεύδονταν χάριν αυθεντίας και τη σκοπιμότητα των οποίων πολύ εύστοχα είχε επισημάνει ο Πολίτης. Η στυγνή, επιστημονική εξειδίκευση και το ακρωτηριασμένο βλέμμα άλλο αποτέλεσμα δεν έχει παρά να επιτρέψει στην κριτική να αποκρύψει ή ακόμα να διακρίνει, -ας απαλλαχθεί οριστικά λόγω ανεπάρκειας-, τις νέες τάσεις με τις οποίες συνδέεται η επιστημονική γνώση. Κλιμακώσεις, οι οποίες πριν από αιώνες διαπιστώθηκαν δίχως όμως να καθοριστούν και να στηλιτευθούν, προμηνύοντας τον αμοραλιστικό χαρακτήρα των εποχών που ήδη διανύουμε, επανέρχονται όπως εκείνες οι ασθένειες που δεν αντιμετωπίστηκαν καίρια, αλλά με μια προχειρότητα που τους επιτρέπει να επιστρέφουν τώρα πια σπαραχτικές και ανυπόφορες. Νεοφιλελευθερισμός, νεοωφελισμός, νεοδαρβινισμός, νεοαποικιοκρατία, συνιστούν μερικές μόνο από τις ποιοτικές εντάσεις της εποχής μας, καρκινικά συμπλέγματα του παρελθόντος, τα οποία στο όνομα της προόδου, τάσσονται πάντα υπέρ της επιστημονικής εξέλιξης.
Σημειώνεται η ρήση του Βρεττανού Madewar. Ας ληφθεί ως μια πράξη εμπέδωσης του νοήματος που προέκυψε από το ερέθισμα του Στρως. Ο Άγγλος, λοιπόν επισημαίνει πως στην επιστήμη η δημιουργική φαντασία είναι προνόμιο σπάνιων πνευμάτων, τα οποία συλλαμβάνουν με διαισθητική έκλαμψη αυτό που οι άλλοι μπορούν να επιτύχουν μόνο με την αναλυτική σκέψη. Η σύγχρονη εποχή προωθεί την αναλυτική σκέψη, διαλύει σε θεωρίες  φαινόμενα και προβληματισμούς, αποδεικνύοντας πως η αδιάκοπη ειδίκευση στον τομέα της γνώσης, όχι μόνο στερεί την επιστήμη από δημιουργικά πνεύματα, αλλά καταστρέψει ολοσχερώς την έμφυτη και εμπνευσμένη, τη σχεδόν μεταφυσική φαντασία του ανθρώπου, ό,τι περισώζεται δηλαδή από τούτη, καθώς σπαραγμένη διώκεται από την ίδια τη ζωή. Η πίστη δίχως την έρευνα δεν μπόρεσε να σταθεί σε καμιά εποχή. Το νέο πείραμα, όμως, η νέα τάση αν θέλει κανείς θα μπορούσε να προβλέπει τη μίξη όλων όσων συγκρουσιακά συνυπήρχαν ως την εποχή μας.