Secession

Η ανάγκη της διαφορετικότητας

γράφει ο Απόστολος θηβαίος

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

Στο βιογραφικό και κριτικό δοκίμιο για τη ζωή και το έργο αντίστοιχα του Νορβηγού ζωγράφου Μουνκ, η μεταφράστρια Εύα Ζόγκαρη αναφέρεται στον όρο. Secession ονομάζεται η τάση των νέων, μοντερνιστών καλλιτεχνών οι οποίοι δραστηριοποιούνται έξω και πέρα από τα πρότυπα του συντηρητισμού που καθορίζουν την καλλιτεχνική δημιουργία. Με αφορμή τη διαφοροποίηση του Έντβαρντ Μουνκ από τα ζωγραφικά πρότυπα των αρχών του 20ου αιώνα, η Ζόγκαρη επισημαίνει την τάση για εναλλαγή και αποδέσμευση από τους όρους, κάτω από τους οποίους διαμορφώνεται η καλλιτεχνική δημιουργία.Ένα σύνολο δημιουργών αποφασισμένων να επαναπροσδιορίσουν τις συνθήκες, τη θεματολογία και τα βασικά ερεθίσματα της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Ο όρος καθίσταται στις μέρες μας μιας αδιαμφισβήτητη τάση. Σταθερά επικεντρωμένοι στην εναλλαγή οι σύγχρονοι δημιουργοί, ανά τον κόσμο καλλούνται να δηλώσουν σημαντικές πρωτοπορίες στα μέσα, τα σύμβολα και τις τεχνικές. Η λογοτεχνία, αλλά και οι πλαστικές τέχνες φαντάζουν έτοιμες, σχεδόν ανυπόμονες να καθορίσουν νέες, καλλιτεχνικές αρχές, επηρεασμένες από τις διαφορετικές απαιτήσεις της κοινωνίας για μια τέχνη εναρμονισμένη απόλυτα με τους νέους όρους ζωής.Καλλιτεχνικές ομάδες αλλά και μεμονωμένοι δημιουργοί κοπιάζουν να κοινοποιήσουν νέες τάσεις και μεθοδολογίες σε μια περίοδο όπου η τέχνη φαντάζει πιο ανοιχτή και πιο έτοιμη από ποτέ να αναθεωρήσει τις αρχές και να ανατροφοδοτήσει τη δυναμική της με το σφρίγος μιας νέας γενιάς καλλιτεχνών. Είναι σαφές πως δύσκολα κανείς μπορεί να τελειώσει με την υπόθεση παρελθόν. Άλλωστε σ΄αυτά τα ίδια χνάρια και τον μοντερνισμό αλλοτινών καιρών είναι δυνατόν να στηριχτεί η τέχνη προκειμένου να ξαναδώσει ζωή στον κεραυνό που ως τώρα φαντάζει νεκρός. Η αναπαρθένευση της καλλιτεχνικής δημιουργίας συνιστά μια εξόχως σημαντική δημιουργία προκειμένου να αντληθούν εκ νέου τα απαιτούμενα, ιδεολογικά κεφάλαια τα οποία θα μπορούσαν να αναθερμάνουν πρωτίστως τη σχέση της κοινωνίας με την καλλιτεχνική δημιουργία, θέτοντας την αφετηρία για το πλησίασμα δυο αλληλοεπηρεαζόμενων δεξαμενών μ΄ανταποδωτικούς ρόλους.
Η ελληνική πραγματικότητα, παρά τον επαρχιωτισμό και την προχειρότητα των εγχώριων ιδεών, δεν παύει, με μια νέα κοινότητα καλλιτεχνών να εναρμονίζεται με το γενικότερο πνεύμα στον τομέα της τέχνης. Νέοι δημιουργοί, με παραστάσεις από τις μεγάλες, ευρωπαίκές κοιτίδες της δυτικής τέχνης έρχονται να αναθερμάνουν την αδιαμφισβήτητη ένταση της εντόπιας, καλλιτεχνικής αισθητικής, μπολιάζοντας την εντόπια δημιουργία με την παράδοση και το νέο ήθος. Ειδικότερα στη γλυπτική και τη ζωγραφική, έπειτα από ένα παρατεταμένο σιωπητήριο, νέοι άνθρωποι στα πλαίσια της αλλαγής στις συνθήκες ζωής των σύγχρονων, αστικών κέντρων προτείνουν νέες χρήσεις των υλικών τους, ενώ δεν παύουν να ελκύονται από τις αιώνιες, φυσικές αρχές και το ζητούμενο της προσαρμογής των δημιουργιών τους με το νέο, υπό διαμόρφωση περιβάλλον ζωής και κοινωνικής δράσης. Το νέο πάρκο στην παραλιακή περιοχή της Αθήνας θέτει σε πραγματικές βάσης τη διαφαινόμενη αυτή τάση.
Η λογοτεχνία, όπως και οι άλλες τέχνες βρίσκεται στο επίκεντρο των αλλαγών αυτών. Νέα, εκφραστικά μέσα, τεχνοτροπίες που συνδυάζουν τις κατακτήσεις του παρελθόντος, πνεύμα οξύτερο και πιο κριτικό έρχονται να ανανεώσουν τη λογοτεχνική δημιουργία. Η ποίηση καθίσταται εκ νέου εξωστρεφής, περιφρονώντας τα μονοπάτια του εσωτερικού στα οποία εδώ και τριάντα χρόνια περιηγήθηκε. Οι μεγάλες ιδέες, τα οράματα και οι διαψεύσεις τους συνιστούν πια το υλικό μιας σοφίας η οποία έρχεται να προικίσει τις νέες γενιές λογοτεχνών με το απαραίτητα υπόβαθρο. Η ευρεία χρήση του διαδικτύου, με όσα αρνητικά συνεπάγεται βεβαίως σ΄επίπεδο ποιοτικό η ευκολία στη δημοσίευση, έρχεται να αναθερμάνει μέσω της τριβής της την ίδια τη γλώσσα. Είδη λογοτεχνικά που είχαν παρηκμάσει αναδεικνύουν και πάλι την αξία τους. Μυθιστόρημα, θέατρο και νουβέλα ανανεώνονται διαρκώς μέσα από διαγωνιστικούς θεσμούς, τον σαφή, εκδοτικό πλουραλισμό και την ανάγκη σε τελική ανάλυση να ξεκινήσει η αποτίμηση των συνθηκών οι οποίες διαμόρφωσαν καθοριστικά την πρώτη δεκαετία του καινούριου αιώνα.
Εντούτοις ο περασμένος αιώνας άφησε ανεξίτηλο το σημάδι του στο λογοτεχνικό υλικό. Η μετάβαση σε μια άλλη διατύπωση δεν θα είναι μια εύκολη υπόθεση. Η ακαδημαϊκή κοινότητα και τα πρότυπα τα οποία επιβάλλει δεν επιτρέπουν την αλλαγή στις συνθήκες της λογοτεχνικής δημιουργίας. Το ζήτημα δεν είναι φυσικά η διδασκαλία και η εκτίμηση του υλικού του παρελθόντος, αλλά η διαμόρφωση προτύπων που δεσμεύουν με χαρακτηριστικό τρόπο τις νέες φωνές. Αυτός ο απογαλακτισμός αλλά και η ενσωμάτωση εντόπιας παράδοσης και νέων ρευμάτων δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί από τη μια στιγμή στην άλλη. Και ειδικότερα πρόκειται για αναχώματα τα οποία καθηλώνουν το είδος της λογοτεχνικής δημιουργίας σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην είναι ακόμη εφικτή η αλλαγή πλεύσης. Το έργο των ελασσόνων ποιητών είναι ζωτικής σημασίας, καθώς μες σε αυτό, ακριβώς το περιβάλλον είναι πιθανό να καθοριστούν οι πιο σπάνιες φωνές που θα ξεπεράσουν τις δυσχέρειες και τους αναχρονισμούς, παραχωρώντας άλλα αλφάβητα και άλλες διαλέκτους.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες κρίνεται όχι μόνον απαραίτητα, αλλά και χρήσιμο να προκύπτουν νέες ομάδες με διαφορετικές τάσεις και στοχεύσεις, ώστε να εξασφαλιστούν τα συνθετικά στοιχεία της αυριανής, ελληνικής λογοτεχνίας. Απ΄αυτές τις πηγές είναι δυνατόν να εξασφαλιστεί και τελικά να αποκαλυφθεί το βάθος που υπάρχει μες στο ουσιώδες, όπως και αν οριστεί το τελευταίο σε συνθήκες ελληνικού παρόντος και μέλλοντος. Το βαθύ, ελληνικό πνεύμα και η διασύνδεσή του με την κοινή, λαίκή ιστορία αυτού του τόπου θα δώσει ξανά το στίγμα αυτού του τόπου και όλων των αισθημάτων που τον περιβάλλουν. Ο εννοιολογικός προσδιορισμός αυτού του στίγματος σε όρους επικαιρότητας θα καθορίσει το νέο πνεύμα.Άλλος τρόπος από την αμφισβήτηση της λογοτεχνικής ορθοδοξίας δεν υπάρχει προκειμένου να γεννηθεί το καινούριο και να μας υποβάλει. Άλλος τρόπος απ΄την αναγνώριση των πιο γνήσιων φωνών δεν υπάρχει προκειμένου να αντιστραφεί το κλίμα μιας παγκοσμιοποιημένης, δίχως εθνικά χαρακτηριστικά λογοτεχνίας ή μιας κλειστής και εσωστρεφούς τέχνης, ανήμπορης ν΄αναγνωρίσει τους όρους μιας κοινής, σε πολλά επίπεδα ζωής.
Με αυτήν την έννοια οι σετσεσιόν φαντάζουν πιο χρήσιμες από ποτέ. Με σεβασμό απέναντι στην παράδοση, η οποία σύμφωνα με τον Οδυσσέα Ελύτη κατοχυρώνει μια επανάσταση. Αλλά και διάθεση αμφισβήτησης και εναντίωσης στις καθορισμένες ρυθμοποιίες και τους αναχρονισμούς που αλλοιώνουν την Τρίτη εκείνη κατάσταση, τη μεταφυσική που κόπιαζε πάντα να καλύψει η τέχνη με μια ελευθερία ασυγκρίτως μεγαλύτερη από την έννοια της θρησκευτικότητας και της σχετικής με αυτήν πίστεως.