Λέξεις

24grammata.com – Λόγος

γράφει ο Κώστας Κωνσταντίνου

Συμμετέχουμε (άθελα, πιστεύω) σε ένα ριάλιτι λέξεων. Σε ένα κακόγουστο παιχνίδι όπου, εάν η απουσία λέξεων αποκαλύπτει την ανυπαρξία ενός μεγάλου κομματιού συλλογισμών, η απειλητική τους παρουσία ομολογεί και την ποιότητα της σκέψης των παικτών. Γίναμε μία κοινωνία θορύβου και αφορισμών. Πουλιέται και αγοράζεται η Ελλάδα καθημερινά. Κρατάς για τον εαυτό σου τον πατριωτισμό και ρίχνεις εις στο πυρ το εξώτερον όλους τους άλλους για την πονηρία τους. Απορρίπτεις με αυθάδη ευκολία την πολιτική του άλλου, επειδή διατηρείς μόνο για τον εαυτό σου το δικαίωμα του διαφωτιστή στη χώρα των κάφρων – όπως νομίζεις.

Το σύστημα ψάχνει τους ήρωες και τους προδότες του. Μέσα από όσα εκ του ασφαλούς ονειρεύεται, σε εκείνα που με τρόμο εξορκίζει. Γιατί στην Ελλάδα έχουμε μάθει με την πληθωρική εισβολή των λόγων να ομολογούμε την ελεεινή απουσία των έργων. Κάπως έτσι διολίσθησε για τη νέα γενιά η «δεκάτη εβδόμη Νοέμβρη» σε συνώνυμο της τρομοκρατίας, το «άσυλο» έγινε άβατο, η «ανυπακοή» μαγκιά.

Γλώσσα και κοινωνία χαρακτηρίζονται από αμφίδρομη σχέση. Από τη μια, η κοινωνία. Σπρώχνει τη γλώσσα να κατασκευάσει και να αναδείξει τα απαραίτητα εργαλεία για την εύρυθμη επικοινωνιακή λειτουργία της συλλογικής ζωής. Κατασκευάζει ο άνθρωπος μηχανές που πετούν; Τις ονομάζει αεροπλάνα. Σταματά το γραμμόφωνο να χρησιμοποιείται; Χάνεται η λέξη και οι νέες γενιές αρχίζουν σιγά σιγά να μην γνωρίζουν καν την ύπαρξή της. Η ιστορία του πολιτισμού των ανθρώπινων κοινωνιών είναι η ιστορία της γέννησης, της μεταβολής και του θανάτου των λέξεών τους. Και επειδή το μυαλό είναι πεπερασμένο και δεν έχει άπειρο αποθηκευτικό χώρο, όταν η ζωή το φέρνει είτε αποβάλλονται, κατ’ ανάγκην, τα λεξιλογικά «σκουπίδια» είτε συμφωνεί η γλωσσική κοινότητα ώστε η μορφή της όποιας λέξης να αποκτήσει καινούργια εσωτερική ζωή. Μετασημασιολογείται, όπως λέμε. Με τη σειρά της η επικοινωνιακά άχρηστη λέξη, που δεν ευτύχησε να αναβαπτισθεί στην κολυμπήθρα της αλλαγής για να επιβιώσει, μεταβάλλεται σε πολιτιστικό μνημείο, αν προλάβει να καταγραφεί.

Από την άλλη, η γλώσσα. Σχηματίζει την εικόνα στο μυαλό μας για τον κόσμο που περιγράφει. Η λέξη στο αρχικό της στάδιο ονοματίζει κατάλληλα, αναδεικνύοντας τη συμφωνία της γλωσσικής κοινότητας ως προς το περιεχόμενο των πραγμάτων. Αργότερα όμως, τίποτα δεν εμποδίζει να χρησιμοποιηθεί η λέξη κατά βούλησιν, ως περιτύλιγμα σε διαφορετικό περιεχόμενο. Αυτό λ.χ. συμβαίνει στις επικοινωνιακές περιστάσεις. Ατύπως υποχρεωνόμαστε να απλώσουμε τον επιβαλλόμενο κατά περίπτωση μανδύα των λέξεων για να προκαταλάβουμε τον συνομιλητή μας. Γιατί η γλώσσα σχηματοποιεί και προδιαθέτει.

Έτσι κατασταλάζει το μορφολογικό και σημασιολογικό οπλοστάσιο κάθε φυσικής γλώσσας. Με τη συναίνεση των κοινωνιών που τη χρησιμοποιούν αλλά και με το βαθμό τιμιότητας που επιδεικνύουν οι ποικίλες μορφές εξουσίας απέναντι στην κυριαρχία των λέξεων, όταν περιτυλίγουν το οτιδήποτε με λέξεις των άκρων. Αυτό είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της πλειονότητας του πολιτικού μας λόγου τον τελευταίο καιρό. Είναι εκείνη η χρήση της γλώσσας που καταντά μνημείο κραυγών και ασυνεννοησίας, επιλογή (μέρους τουλάχιστον, αλλά όμως εκκωφαντικού) της σημερινής πολιτικής μας ηγεσίας. Το μέτρο απουσιάζει, όταν καταλαβαίνουμε ουσιαστικά όλοι το ίδιο αλλά κοινός τόπος δήθεν δεν υπάρχει. Και τούτο επειδή χάνεται κανείς μεταξύ «αξιοποίησης», «εκποίησης» και «ξεπουλήματος» της κρατικής περιουσίας. Επειδή κινείται μεταξύ «κινήματος πολιτών» και «τζαμπατζήδων» ενώ οι πάντες γνωρίζουν ότι πρόκειται για ομάδες που αρνούνται να πληρώσουν. Η ουσία και η λογική οφείλουν να υποταχτούν στο ζουρλομανδύα που τους ρίχνει ο καθένας.

Πότε θα καταλάβει ο πολίτης ότι επιτέλους κάτι αλλάζει; Κανονικά, θα περίμενε κανείς να του δώσει η παιδεία τα εργαλεία της αναγνώρισης. Θου Κύριε… Αν περιμένει να δει την τσέπη του, σίγουρα θα αργήσει. Η μεγαλύτερη απάτη είναι να πέσει κανείς στην παγίδα των άμεσα μετρήσιμων οικονομικών δεικτών. Το κριτήριο δεν είναι καθόλου ασφαλές. Όπως αποδεικνύεται, ανεμομαζώματα, διαολοσκορπίσματα.

Ωστόσο, ο ευαίσθητος στους ήχους των σημασιών πολίτης και ο ικανός αποκωδικοποιητής της σημασίας των ήχων θα βρει τον τρόπο να το διαπιστώσει. Θα φανεί πρώτα με την υποχώρηση της γλώσσας των άκρων. Η κοινωνία θα έχει αρχίσει να αποβάλλει σιγά σιγά την μανία της να ηδονίζεται με τα ταπεινά συνθήματα και θα έχει συνειδητοποιήσει την κύρια ευθύνη του καθενός ως προς την ήρεμη χρήση των λέξεων στο συλλογικό βίο. Θα νιώσει την ευχάριστη έκπληξη της σπανιότητας στη δημόσια ζωή των έντονων ηχητικών εικόνων, που τώρα τριγυρνούν δίκην αδέσποτων, τρομοκρατώντας τους ανυπεράσπιστους. Αραιά και που μόνο, κανένα «σοκ», «αλαλούμ», «μπάχαλο», «τα πήραν». Αλλά και τούτα με φόβο και περίσκεψη απέναντι σε ό,τι σκιώδες περιφέρουν με την αοριστία και τη συναισθηματική τους φόρτιση. Όσο πιο γρήγορα κουραστούν οι πολίτες στα χαρακώματα των άσφαιρων πυρών, τόσο το καλύτερο. Αυτή θα είναι πράγματι η άλλη κοινωνία, όταν θα κόβει τον αέρα σε όποιον κακοποιεί, ερήμην της, τις λέξεις.
από το http://www.patris.gr (με την έγκριση του συγγραφέα προς τα 24grammata.com)