Κωνσταντίνος Παρθένης. Τα έργα μετά τη φωτιά του 1980. Διάσωση, Συντήρηση και Αποκατάσταση. Μιχαήλ Β. Δουλγερίδης

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Μέσα από τις γραμμές του βιβλίου γίνεται προσπάθεια βήμα-βήμα να γνωστοποιηθούν όσο είναι δυνατόν οι προβληματισμοί, η επιστημονική σκέψη που αναπτύχθηκε στη διάρκεια των διαδικασιών επέμβασης στην αρχιτεκτονική δομή των έργων του Κωνσταντίνου Παρθένη που «πληγώθηκαν» από τη φωτιά του 1980.
Το βιβλίο απευθύνεται στους φιλότεχνους, στους ιστορικούς της τέχνης γενικότερα τους ανθρώπους που ασχολούνται με τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και σε κάθε ανήσυχο πνεύμα που αγαπά και σέβεται τη τέχνη.
Η δημοσίευσης του εγχειρήματος διάσωσης και συντήρησης των καμένων έργων στο διεθνές συνέδριο στη Σόφια τον Μάιο του 2017, ήταν η αφορμή να προκαλέσει το διεθνές ενδιαφέρον για τη στρατηγική επέμβασης που εφαρμόστηκε.

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
13 Πρόλογος
16 Εισαγωγή
18 Η έννοια της διάσωσης και συντήρησης των έργων τέχνης ως επιστήμη
27 Το ημερολόγιο της διάσωσης των έργων του Κωνσταντίνου Παρθένη από την πυρκαγιά της 19ης Νοεμβρίου 1980 και η μεταφορά τους στην Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου
35 Διαδικασία εκτόνωσης των δοκιμασμένων έργων του Κωνσταντίνου Παρθένη από τις συνθήκες που βίωσαν
41 Η επέμβαση
43 Η γνωριμία μου με την κ. Σοφία Παρθένη, κόρη του ζωγράφου
Κωνσταντίνου Παρθένη
53 Η διάσωση και συντήρηση του πρώτου “πληγωμένου” από την πυρκαγιά ζωγραφικού έργου του Κωνσταντίνου Παρθένη, με θέμα το ολόσωμο πορτραίτο της γυναίκας του Ιουλίας
55 Ο υφασμάτινος φορέας του ζωγραφικού έργου
55 Το χρωματικό στρώμα (η χρωματική επιφάνεια)
57 Η φωτογράφιση
58 Η συντήρηση του ζωγραφικού έργου
59 Η παρέμβαση
60 Το φοδράρισμα ή η ενίσχυση της υπάρχουσας καταπονημένης υφασμάτινης υποδομής με καινούρια
61 Το τελάρο του έργου
61 Ο καθαρισμός της ζωγραφικής επιφάνειας του έργου
62 Η κορνίζα του έργου
62 Το προσωπικό καβαλέτο του ζωγράφου Κωνσταντίνου Παρθένη
63 Η διάσωση, συντήρηση και αποκατάσταση του πρώτου καμένου ζωγραφικού έργου του Κωνσταντίνου Παρθένη με θέμα «Ο Θερισμός» ή «Αγροτική Σκηνή»
64 Η παρεμβατική διαδικασία
66 Η διαδικασία του τεντώματος του έργου με βρεγμένες χαρτοταινίες
68 Στάδιο μελέτης του έργου
69 Το ζωγραφικό υπόστρωμα
74 Η μελέτη της προετοιμασίας του υποστρώματος
78 Το ζωγραφικό στρώμα
79 Η δομή των χρωστικών
83 Οργανικά χρώματα στο ζωγραφικό στρώμα
83 Το συνδετικό μέσο ή φορέας του χρωματικού μίγματος
84 Το αραιωτικό ή το διαλυτικό υλικό
84 Η βελατούρα
85 Η λαζούρα
86 Το προστατευτικό βερνίκι
87 Αιρούμενα σωματίδια
91 Προσέγγιση της ζωγραφικής επιφάνειας του καμένου έργου με θέμα “Ο θερισμός” ή “Αγροτική Σκηνή” με ορατή ακτινοβολία (400nm-750nm)
92 Απόκτηση πληροφοριών του ζωγραφικού χρώματος στο ορατό φάσμα
με μονοχρωματικό φωτισμό
93 Παρατήρηση του ζωγραφικού έργου σε απόσταση 15 εκ. με γυμνό
οφθαλμό
96 Έρευνα για τις ενδογενείς παράγοντες που είναι δυνατόν να αλλοίώσαν την αυθεντικότητα της ζωγραφικής επιφάνειας που δημιούργησε ο καλλιτέχνης
102 Η επιστημονική φωτογράφιση του καμένου έργου “Αγροτική σκηνή” του Κωνσταντίνου Παρθένη
104 Φωτογραφία συνόλου (στο ορατό φάσμα) της ζωγραφικής επιφάνειας
105 Φωτογραφία λεπτομερειών (στο ορατό φάσμα) της ζωγραφικής επιφάνειας
106 Φωτογραφία με εφαπτομενικά προσπίπτουσα ακτινοβολία (στο ορατό φάσμα) της ζωγραφικής επιφάνειας
108 Πληροφορίες που αποκτήθηκαν από τη μελέτη του ανάγλυφου των τριχών του χρωστήρα του ζωγράφου Κωνσταντίνου Παρθένη με την εφαπτομενικά προσπίπτουσα ακτινοβολία
109 Η υπογραφή σε ένα έργο τέχνης
111 Κάθετα διερχόμενη ακτινοβολία (του ορατού φάσματος)
114 Μελέτη της ζωγραφικής επιφάνειας με τη μέθοδο της μακροφωτογράφισης με οπτικό στερεομικροσκόπιο
115 Η χρησιμοποίηση του υπεριώδες φάσματος ως μέσο απόκτησης περισσότερων πληροφοριών για τη ζωγραφική επιφάνεια του έργου τέχνης
117 Η οπτική εμπειρία του φθορισμού του υπεριώδους φάσματος
119 Οι πληροφορίες που αποκτήθηκαν από τα φάσματα είναι δυνατόν να κατηγορηθούν
119 Το χρώμα φθορισμού διαφόρων χρωστικών.
120 Η χρησιμοποίηση της μικροσκοπίας φθορισμού του υπεριώδους φάσματος
121 Το υπέρυθρο φάσμα (750-1.850 nm) ως πηγή απόκτησης συμπληρωματικών γνώσεων
124 Η χρησιμότητα της υπέρυθρης ακτινοβολίας στη διαγνωστική διαδικασία της ζωγραφικής επιφάνειας
127 Η χρησιμοποίηση των (ακτίνων Roentgen) ως διαγνωστική μέθοδος της δομής των έργων τέχνης
131 Μέθοδοι και προοπτικές της β-γραφίας
132 Η μικροπεριθλασιμετρία των ακτίνων Χ (η ανάλυση πραγματοποιείται σε επιφάνεια διαμέτρου 35 μm μέχρι 120 mm). Μικροφθορισμός των ακτινών Χ
133 Οι ραδιοχημικές μέθοδοι για την άντληση πληροφοριών
134 Η μέθοδος της νετρονικής ενεργοποίησης
136 Η μέθοδος των ισοτόπων του μολύβδου
137 Περιθλασιμετρία ακτίνων Χ (XRD)
138 Φασματοσκοπικές τεχνικές μελέτης των ζωγραφικών έργων
139 Ανίχνευση πληροφοριών από τις χρωστικές του ζωγραφικού
στρώματος με την τεχνική του LIF
141 Φθορισμός των συνδετικών μέσων (λιπαρών ουσιών)
που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία του χρωματικού μίγματος
143 Η μικροσκοπική παρατήρηση των μικροδειγμάτων
143 Χρησιμότητα της μικροσκοπικής παρατήρησης των χρωστικών
149 Η ηλεκτρονική μικροανάλυση
150 Ο εκλεκτικός χρωματισμός στρωματογραφικών τομών
151 Αρχή της μεθόδου και εφαρμογή της λειτουργίας της
151 Αέριος χρωματογραφία στη διερεύνηση των έργων τέχνης
152 Φασματοσκοπία μάζας
153 Η Οπτική Ολογραφία-Ολογραφική Συμβολομετρία
155 Η Ολογραφία
156 Η Ολογραφική Συμβολομετρία
156 Η ολογραφική καταγραφή
156 Τεστ συμπεριφοράς της δομής των υλικών των καμένων έργων σε μη υγροσκοπικές φυσικές ύλες
158 Τεστ με μη υγροσκοπικές ουσίες
160 Τεστ με coma lacca
161 Τεστ με τη χρήση της μαστίχας Χίου
162 Τεστ με τη ρητίνη δάμαρη (Hopea)
163 Τεστ ρητίνης σανδράχης
164 Τεστ ρητίνης έλεμι
164 Τεστ με κολοφώνιο (Pinus Haploxylon)
165 Τεστ με βενετσιάνικη τερεβινθίνη
166 Τεστ με φυσικό κερί μέλισσας
167 Tεστ με συνθετικό κερί (443-95)
168 Τεστ με κερί καρνάουμπα (carnauba)
169 Τεστ με κερί παραφίνης
170 Τεστ με γαλάκτωμα κεριού-Καρχηδονικό κερί
171 Τεστ συμπεριφοράς σε φυσικές υγροσκοπικές κόλλες. Φυσικές ιδιότητες
172 Οι οργανικές κόλλες χωρίζονται σε φυσικές υγροσκοπικές και μη υγροσκοπικές κόλλες και σε ζωικές υγροσκοπικές
172 Ιστορική αναδρομή για τις ζωικές οργανικές κόλλες
173 Χημική σύσταση των ζωικών κολλών
177 Τεστ με οστεόκολλα
178 Τεστ με δερματόκολλα
179 Τεστ με κουνελόκολλα
180 Τεστ με ζελατίνη
181 Τεστ με ιχθυόκολλα
182 Τεστ με καζεΐνη ή καζεΐνα
183 Γενικές παρατηρήσεις για τις οργανικές ζωικές κόλλες
185 Τεστ συμπεριφοράς σε βιομηχανικές μη υγροσκοπικές κολλητικές ουσίες
185 Τεστ με Paraloid B-72 με καθαρή ακετόνη (40% ρητίνη)-200 k.e.
186 Τεστ με κόλλα Heat-Seal m 375 (της Lascaux)
187 Τεστ συμπεριφοράς σε βιομηχανικές υγροσκοπικές κολλητικές ουσίες
187 Τεστ με Hydrogrund Ν. 750
189 Τεστ με Primal Ac-33
191 Η διαδικασία επέμβασης στην εσωτερική δομή του πρώτου καμένου πίνακα του Κωνσταντίνου Παρθένη «Η Αγροτική Σκηνή» ή «Ο Θερισμός» το 1983
192 Πειραματικές διαδικασίες για πιθανή προστασία του ζωγραφικού στρώματος
193 Α) Δοκίμιο με υγροσκοπικές φυσικές οργανικές κολλητικές ουσίες
194 Β) Δοκίμιο με μη υγροσκοπικές φυσικές οργανικές κολλητικές ουσίες
197 Στερέωση του ζωγραφικού στρώματος του πρώτου καμένου πίνακα
του Κωνσταντίνου Παρθένη «Αγροτική Σκηνή» ή «Ο Θερισμός»
197 Η διαδικασία της στερέωσης της αρχιτεκτονικής δομής του πίνακα ακολούθησε την εξής στρατηγική:
197 α) Οργάνωση του επεμβατικού τραπεζιού στο εργαστήριο συντήρησης των έργων τέχνης
198 β) Μηχανικός καθαρισμός
198 γ) Χημικός καθαρισμός
199 δ) Τοποθέτηση της χολής βοδιού
200 Η διαδικασία της δομικής επέμβασης στην αρχιτεκτονική κατασκευή του πίνακα με τη θερμαντική τράπεζα υψηλής πίεσης (tavola calda)
203 Τοποθέτηση του ημισυνθετικού χαρτιού (carta semisintetica)
205 Ενίσχυση του παλαιού υφάσματος με νέο λινό ύφασμα (la fonderatura)
207 Η επιλογή της οργανικής κόλλας πάστας
210 Ιδιότητες της κόλλα ντι πάστα
211 Η επιλογή του υφάσματος
213 Το φοδράρισμα με υαλοΰφασμα
214 Το φοδράρισμα από μικτές υφαντικές ύλες
215 Η προετοιμασία του νέου υφάσματος
218 Η διαδικασία του φοδραρίσματος ή η ενίσχυση της παλαιάς ύφανσης με το νέο ύφασμα στη θερμαινόμενη τράπεζα υψηλής πίεσης
223 Η τοποθέτηση του έργου στο οριστικό τελάρο
224 Η αισθητική αποκατάσταση του καμένου έργου «Αγροτική Σκηνή» ή «Ο Θερισμός» του Κωνσταντίνου Παρθένη
242 Η συντήρηση του έργου «Η Αποθέωση του Αθανασίου Διάκου» του Κωνσταντίνου Παρθένη της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου
247 Η ιστορία της διάσωσης και συντήρησης των άλλων δυο καμένων έργων του Κωνσταντίνου Παρθένη. Συντήρηση και αποκατάσταση των άλλων δυο καμένων έργων του Κωνσταντίνου Παρθένη.
260 Το τέταρτο άγνωστο έργο του Κωνσταντίνου Παρθένη
263 Investigation of laser cleaning procedures for the restoration of burnt paintings
273 Βιβλιογραφία

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

Ο Δρ Μιχαήλ Β. Δουλγερίδης εργάστηκε ως Διευθυντής Καλλιτεχνικής Συντήρησης και Αποκατάστασης Έργων Τέχνης (Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου) και ως Έκτακτος Καθηγητής στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών, στο Τμήμα Ιστορίας και θεωρίας της Τέχνης, από το 2016 έως και σήμερα.
Είναι πτυχιούχος της Εκκλησιαστικής Σχολής Ξάνθης και της Ακαδημίας Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας, σε Ζωγραφική και Χαρακτική.
Κατέχει από το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών μεταπτυχιακό – Α΄ Κύκλου (Master) και διδακτορικό τίτλο από το Τμήμα Ιστορίας της Τέχνης και Αρχαιολογίας.
Διαθέτει Μεταπτυχιακά Διπλώματα στη Μουσειολογία, στο τμήμα Συντήρησης και Αποκατάστασης Ζωγραφικών Έργων Τέχνης και Certificat Καλλιτεχνικής Εκτίμησης Έργων Τέχνης, όλα από το Διεθνές Πανεπιστήμιο Τεχνών στη Φλωρεντία.Έχει διατελέσει συνεργάτης του τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης στο Δυτικό Πανεπιστήμο Αττικής Αθήνας και Ερευνητικός συνεργάτης με τον
Δημόκριτο και με το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, όπως και στα Laboratoire Des Musees De France, Institouto Di Electronica Quantistica, The Museum Of Modern Art (New York), National Gallery Of Art (U.S.A.), Universita Degli Studi Di Parma, El Museo Del Prado Madrid (Espana), Tate Gallery κ.α.
Έχει συμμετάσχει σε περισσότερα από 20 ερευνητικά εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα και έχει πλήθος δημοσιεύσων και ανακοινώσεων σε επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.
Έχει γράψει 19 βιβλία ιστορικού περιεχομένου.
Γλώσσες: Ελληνικά, Ιταλικά

η ταυτότητα του βιβλίου

ΣΕΙΡΑ: ΜΕΛΕΤΕΣ (αρ. σειράς 130)
Τίτλος: Κωνσταντίνος Παρθένης. Τα έργα μετά τη φωτιά του 1980.
Διάσωση, Συντήρηση και Αποκατάσταση.
Συγγραφέας: Μιχαήλ Β. Δουλγερίδης
Επιμέλεια: Νατάσα Γκουτζικίδου.
Τόπος και Χρονολογία πρώτης έκδοσης: Αθήνα, Ιούλιος 2023
ISBN: 978-1234-567-897
Σελίδες: 284
Διάσταση σελίδας: 17x24cm
Γραμματοσειρά: PF Transport
Χαρτί: Γραφής 100gr
Εκδόσεις: 24γράμματα / Γιώργος Δαμιανός
Συντονίστρια έκδοσης: Αγραφιώτη Καλλιόπη
Υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων: Αναστασία Κατσικογιάννη-Μπάστα
Διεύθυνση / Κεντρική Διάθεση:
Λεωφόρος Πεντέλης 77, Χαλάνδρι 152 34
Τηλ.: +30 210 612 70 74
Email: [email protected]
Web site / e-shop: www.24grammata.com
Copyright © 2023 24γράμματα
H γραφιστική επεξεργασία
έγινε στο ατελιέ γραφικών τεχνών
των εκδόσεων 24γράμματα
(Λεωφ. Πεντέλης 77, Χαλάνδρι, τηλ. 210 612.70.74)
Υπεύθυνη ψηφιακής σελιδοποίησης: Βασιλική Σηλήρα
Δημιουργία εξωφύλλου: Βασιλική Σηλήρα